Pierwszą przesłanką dopuszczalności mediacji administracyjnej jest zawisłość sprawy. Zgodnie z treścią art. 96a § 1 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej k.p.a.) mediacja może być przeprowadzona w toku postępowania. Oznacza to, że mediacja administracyjna jest niedopuszczalna przed wszczęciem postępowania administracyjnego w określonej sprawie, ani po zakończeniu postępowania administracyjnego w danej sprawie. Wynika to z faktu, że mediacja administracyjna jest częścią postępowania administracyjnego w konkretnej sprawie. Wobec tego może się odbywać jedynie trakcie postępowania prowadzonego przez organ postępowania administracyjnego (tzw. zawisłość sprawy).
Ponadto z treści przepisów zawartych w rozdziale 5a k.p.a. wynika, że możliwość przeprowadzenia mediacji administracyjnej została ograniczona wyłącznie do przypadków, w których spór powstał w kategorii spraw administracyjnych rozstrzyganych (kończących się) w drodze decyzji administracyjnej. Mediacja administracyjna uregulowana w rozdziale 5a k.p.a. nie może być więc prowadzona w sprawach, które są załatwiane w inny sposób niż poprzez wydanie decyzji administracyjnej np. poprzez czynności materialno-techniczne.
Drugą przesłanką dopuszczalności mediacji administracyjnej uregulowaną w art. 96a § 1 k.p.a. jest charakter sprawy. Zgodnie z treścią art. 96a § 1 k.p.a. mediacja może być przeprowadzona, jeżeli pozwala na to charakter sprawy. Regulacja ta odzwierciedla przyjęty przez ustawodawcę pogląd, że mediacja nie służy rozwiązywaniu wszystkich sporów administracyjnych, lecz ma ona zastosowanie do określonego rodzaju sporów. Przywołany przepis nie wyjaśnia w żaden sposób pojęcia (przesłanki) charakteru sprawy, nie wskazuje również żadnych cech sprawy pozwalających na uznanie, że w danej sprawie można przeprowadzić mediację.
Sprawa administracyjna składa się z elementów podmiotowych (organ, strony) oraz przedmiotowych (treść uprawnień i obowiązków, o których rozstrzyga się w danym postępowaniu oraz ustalony stan faktyczny sprawy). Takie ujęcie sprawy administracyjnej pozwala przyjąć, że charakter sprawy może być oceniany poprzez cechy jej poszczególnych elementów oraz relacji między tymi elementami.
W tym sensie badanie dopuszczalności mediacji administracyjnej pod kątem spełnienia przesłanki charakteru sprawy odnosi się z jednej strony do układu stosunków między podmiotami sprawy administracyjnej oraz cech stanu faktycznego i prawnego sprawy. Z drugiej strony powinno się również brać pod uwagę istotę mediacji jako sposobu rozstrzygania sporów oraz jej szczegółową charakterystykę opisaną w k.p.a.
Wobec powyższego należy stwierdzić, że przeprowadzenie mediacji administracyjnej jest dopuszczalne, gdy rozstrzygana sprawa odpowiada dwóm cechom. Po pierwsze jest to sprawa, w której między uczestnikami zachodzi sprzeczność stanowisk i ocen co do okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz sposobu załatwienia sprawy. Mediacja administracyjna jest bowiem sposobem rozstrzygania sporu i można ją prowadzić tylko w razie rzeczywistego wystąpienia sporu. Wobec tego wyłączone jest jakiekolwiek prewencyjne prowadzenie mediacji w sprawie, w której potencjalnie możliwe jest wystąpienie rozbieżności między organem a stroną lub między samymi stronami.
Po drugie w sprawie jest możliwe osiągnięcie wszystkich celów mediacji wskazanych w art. 96a § 3 k.p.a. Zgodnie z treścią w/w przepisu celem mediacji jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz dokonanie ustaleń dotyczących jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa, w tym przez wydanie decyzji lub zawarcie ugody. Oznacza to, że mediacja ma doprowadzić zarówno do wyjaśnienia i rozważenia okoliczności faktycznych i prawnych sprawy jak i dokonania ustaleń dotyczących jej załatwienia.
Jednak należy podkreślić, że dopuszczalność przeprowadzenia mediacji administracyjnej ze względu na cele mediacji powinna być rozpatrywana odrębnie w zależności od tego jakie podmioty mają być uczestnikami mediacji (mediacja pomiędzy organem a stroną bądź mediacja pomiędzy stronami).
** Tekst nie stanowi porady ani opinii prawnej jest wyłącznie poglądem autora